مشاور ارشد سازمان بين المللي حمل و نقل جاده اي (ايرو) ايران را الگوي موفق در دو پروژه «الکترونيکي کردن کنوانسيون تير (eTIR) ميان ايران و ترکيه» و «اينتر مودال (حمل و نقل ترکيبي)» دانست.
هفته گذشته کنفرانس حمل و نقل جاده اي (ايرو) با همکاري وزارت حمل و نقل عمان و گروه لجستيک جهاني عمان (آسياد) در مسقط برگزار شد. اين کنفرانس با شعار نوآوري در حمل و نقل به موضوعاتي چون مشکلات، چالش ها و آخرين دستاوردها و پيشرفت ها در حوزه حمل و نقل پرداخت. در حاشيه اين همايش بين المللي و جهت آشنايي بيشتر با مسؤوليت ها و کارکردهاي سازمان جهاني ايرو و نقش و جايگاه ايران در اين سازمان و وضعيت حمل و نقل منطقه اي با کاظم آسايش، مشاور ارشد سازمان بين المللي حمل و نقل جاده اي (ايرو) مستقر در ژنو ، گفتگويي انجام شده که از نظرتان مي گذرد:
براي شروع سازمان ايرو را معرفي کنيد.
سازمان ايرو سازماني است که حمل و نقل جاده اي بين المللي را نمايندگي مي کند، چه در بخش حمل و نقل بار و چه حمل و نقل مسافر. اين سازمان از سال 1948 بعد از جنگ جهاني دوم تشکيل شده و امسال هفتادمين سالگرد تشکيل اين سازمان است. اين سازمان اساسا بعد از جنگ جهاني دوم در اروپا ايجاد شد تا حمل و نقل اين قاره را تسهيل و زمينه را براي بازسازي آن آماده کند. خود اين مقدمه اي شد براي اين که اين سازمان با هشت عضو در اروپا تشکيل شود ولي الان بيش از 100 عضو در سراسر جهان دارد که اتاق بازرگاني ايران به نمايندگي از ايران عضو فعال سازمان ايرو است.
يکي از مهم ترين فعاليت هاي ايرو تسهيل حمل و نقل و ترانزيت است و ايران هم به اين همکاري نيازمند است. در همين زمينه ايرو در سال 1949 کنوانسيوني را تدوين کرد به نام کنوانسيون تير که بعدا در سال 1959 به کنوانسيون سازمان ملل تبديل شد و سپس در سال 1975 شامل کانتينرها و حمل و نقل ترکيبي هم شد. اين آخرين نسخه اين کنوانسيون است که ايران هم عضو آن بوده و اتفاقا يکي از اعضاي فعال آن به شمار مي آيد. سازمان ايرو مديريت اين کنوانسيون را بر عهده دارد.
مفاد اين کنوانسيون چيست؟
اين کنوانسيون يک کنوانسيون گمرکي و حمل و نقلي و هدفش تسهيل حمل و نقل از مبدا تا مقصد است تا نيازي نباشد که کاميون ها در مرزها متوقف شوند. تحت سيستم «تير»، کاميون ها با يک سند واحد گمرکي که ضمانت نامه گمرکي هم محسوب مي شود بدون توقف در کشورهاي عضو حرکت مي کنند. لذا مهم ترين ويژگي اين کنوانسيون تسهيل حمل و نقل و کاهش زمان وهزينه هاي حمل و تقل و تجارت است.
ايران هم از اعضاي اين کنوانسيون و جزء کشورهايي است که بيشترين بهره را از آن برده است. طبق آمار سالانه 120 هزار دفترچه تير ( TIR) براي شرکت هاي حمل و نقل ايراني صادر مي شود که از آن براي تردد در کشورهاي همسايه و اروپا استفاده مي کنند.
کنوانسيون تير چه برنامه ها و چشم اندازهايي براي ايران و کشورهاي منطقه در نظر دارد؟
در مجموع چشم انداز کنوانسيون روشن است چراکه اعضاي جديدي در منطقه به آن پيوسته اند از جمله پاکستان که در سال 2015 به آن پيوسته و در حال حاضر تمام کشورهاي اکو عضو اين کنوانسيون هستند. چين در 2016 و هند در سال 2017 به اين کنوانسيون پيوستند. يکي از برنامه هاي اين کنوانسيون اين است که کريدورهايي که از ايران عبور مي کنند را فعال کند، مثلا کريدور شمال-جنوب که هند را به روسيه از طريق ايران وصل مي کند که با توجه به عضويت هر سه کشور در کنوانسيون «تير» مي تواند با يک سند واحد گمرکي فعال شود.
علاوه بر امارات که عضو اين کنوانسيون است عربستان و قطر هم امسال به اين کنوانسيون پيوستند و عمان هم در کنگره جهاني ايرو در مسقط اعلام کرد به اين کنوانسيون پيوسته است. از زمان الحاق حدود شش ماه لازم است تا سيستم تير در کشور الحاق شده عملياتي شود. در همين چارچوب فعال سازي مسير امارات به آسياي مرکزي از طريق ايران در دستور کار قرار دارد. همچنين تسهيل مسير قطر ـ ايران و ترکيه از برنامه هاي «تير» است.
اولين عملياتي که در قالب کنوانسيون تير امسال اجرا شد مسير ايران به پاکستان بود. به طور مثال هفته پيش کاميوني داشتيم که تحت سيستم تير از مشهد بار خود را از طريق افغانستان به پاکستان برد. يعني «تير» مي تواند کريدورهايي که از ايران مي گذرد را تسهيل کند و از اين رهگذر به تجارت ايران و منطقه کمک کند.
آيا تحريم ها تاثيري بر اجراي اين کنوانسيون ندارند؟
تحريم ها مي تواند حمل و نقل را هم تا حدودي تحت تاثير قرار دهد ولي اين کنوانسيون در زمان تحريم هاي قبلي که اتفاقا تحريم هاي شوراي امنيت بود همچنان فعال ماند و متوقف نشد و بلکه از طريق تسهيل مسير صادرات و واردات به اقتصاد ايران کمک خوبي کرد. بايد در نظر داشت که اين کنوانسيون سند مصوب سازمان ملل تعريف مي شود و ايرو هم متعهد است طبق توافق با سازمان ملل اين کنوانسيون را در تمام کشورهاي عضو اجرا کند.
ايران چه نقش و عملکردي در کنوانسيون تير داشته است؟
ايران دو پروژه مهم را توانسته در سطح جهاني عملياتي کند. يکي بحث ديجيتال کردن سيستم تير بود که بين ايران و ترکيه صورت گرفت و اين براي اولين بار بود که تير الکترونيک ( eTIR) به صورت موفقيت آميز در سال 2016-2017 انجام شد و در حال حاضر کشورهاي ديگر در حال کپي برداري و اجراي آن هستند.
پروژه ديگري که در سطح سازمان ايرو بسيار موفق بود و ايران آن را انجام داد پروژه اينتر مودال يعني حمل و نقل ترکيبي تحت سيستم تير بود. چون حمل و نقل ترکيبي جزء حمل و نقل هاي پيچيده است. وقتي مي خواهيم ترانزيت جاده اي و دريايي و راه آهن را همزمان انجام دهيم، با توجه به اينکه وسيله نقليه عوض مي شود اجراي حمل و نقل پيچيده مي شود. اينکه همه اين مراحل با يک سند انجام شود مهم است چرا که هر کدام از سيستم هاي حمل و نقلي سند مختص به خود را مي طلبد.
ولي براي اولين بار اين پروژه در سال 2017 از اسلووني به ايران انجام شد که طي آن دو کانتينر از طريق جاده به بندر تريسته در شمال شرقي ايتاليا و از آنجا با کشتي به بندر مرسين ترکيه و سپس با قطار به مرز رازي رسيد و در ادامه به سهلان تبريز و از تبريز بار مورد نظر از طريق جاده به بندرعباس منتقل شد و اين پروژه اي بود که تا کنون سابقه نداشت و با اجراي موفق آن ديگر کشورها در حال اجراي آن هستند.
واقعيت اين است که ايران يکي از اعضاي بسيار فعال در سازمان و کنوانسيون تير است و به همين دليل نماينده گمرک ايران در کنوانسيون تير موفق شد در انتخابات شوراي اجرايي تير براي اولين بار به عضويت شوراي 9 نفره اجرايي تير درآيد. اين در حالي است که کنوانسيون تير داراي 75 عضو است. دبيرکل ايرو در سفري که اخيرا به تهران داشت نقش فعال و پيشرو ايران را به صراحت در ملاقاتهاي خود ستود و از ايران بخاطر همکاري هايش در سطح جهاني قدرداني کرد.
به همين دليل هيئت هايي از ديگر کشورها از جمله هند و آفريقاي جنوبي امسال سفرهايي به تهران داشتند تا از تجربيات ايران در زمينه سيستم تير استفاده کنند. علت موفقيت ايران نيز جداي از رابطه خوب با سازمان ايرو، انسجام و هماهنگي نزديک بين نهادهاي داخلي ايران است. در ايران چند نهاد اصلي در اين زمينه هستند که هماهنگي بسيار خوبي با هم دارند از جمله وزارت راه و شهرسازي و به ويژه گمرک ايران و اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و کشاورزي ايران که متصديان اصلي اجراي تير در ايران هستند نقش به سزايي در موفقيت اين پروژه ها در سطح جهاني داشته اند که به عنوان پروژه هاي مطرح ايرو شناخته مي شوند.
جداي از پروژه هاي فوق ايرو همکاري خوبي با ايران در حوزه آموزش بخش حمل و نقل جاده اي دارد و اتاق بازرگاني يکي از شعبه هاي آکادمي ايرو است که متصدي آموزش هاي حمل و نقل جاده اي در ايران بوده و دوره هاي متعددي را براي رانندگان و مديران شرکت هاي حمل و نقل برگزار مي کند و اخيرا دوره آموزشي مربوط به حمل و نقل کالاهاي خطرناک را نيز در ايران شروع کرده است.
اما بخش خصوصي چندان هم از اوضاع حمل و نقل در ايران راضي نيست. برخي مي گويند بارها و کانتينرها در ايران هفته ها متوقف مي شوند. آيا از بيرون هم چنين نگاهي به ايران وجود دارد؟
کنوانسيون تير اکسيري نيست که همه مسائل را حل کند. اين کنوانسيون حمل و نقل بين المللي را تسهيل مي کند. در مجموع فقط ايران نيست که با اين مشکلات دست و پنجه نرم مي کند. خيلي از کشورها دچار چنين مسائلي هستند حتي داخل خود اروپا موارد زيادي بوده که «بار»، ساعت هاي متمادي و يا چندين روز پشت مرز معطل مانده است. علت هم اين است که فقط بحث يک سند گمرکي نيست. کشورها مقتضيات ملي ديگري هم دارند که شما بايد آن را لحاظ کنيد. اما در اين بين حرکت ايران بسيار سريع بوده به ويژه از طريق الکترونيکي کردن سيستم هاي حمل و نقلي چه در گمرک و چه در وزارت راه خيلي از مشکلات کمتر شده است. هرچه اسناد به صورت الکترونيک تهيه شوند و نهادها هماهنگ باشند مشکلات کمتر و کمتر شده و توقف در مرزها کاهش مي يابد.
مثلا يکي از چالش هاي کنوانسيون تير اين است که برخي کشورهاي همسايه ايران مانند افغانستان از سيستم هاي الکترونيک استفاده نمي کنند و متاسفانه بار را در مرز تخليه مي کنند. در حالي که بار را مي توان در مقصد تخليه کرد. بنابراين هماهنگي دو کشور در جلوگيري از تخليه بار در مرز مي تواند خيلي به تسهيل حمل و نقل و کاهش هزينه ها کمک کند. يا مشکلاتي که در عبور از ترکمنستان براي کاميون هاي ايراني وجود دارد، اينها مشکلاتي است که به سيستم تير مرتبط نمي شود ولي اگر بر طرف هم نشوند مانع از کارايي تير خواهند شد. لذا هماهنگي همه نهادهاي داخلي و گفت وگوي مرتب با کشورهاي همسايه ضروري است و چنانکه ديديم موفقيت دو پروژه مذکور در ايران به دليل هماهنگي خوب بين نهادهاي داخلي و کار مشترک با کشورهاي همسايه و سازمان هاي بين المللي بود.
با توجه به کنفرانس «ايرو» که در مسقط برگزار شد، چه افقي پيش روي عمان در بحث حمل و نقل و ترانزيت متصور بوده و ايران در اين رقابت تنگاتنگ بين کشورهاي همسايه از چه جايگاهي برخوردار است؟
عمان به دنبال اين است که با توجه به جايگاه استراتژيکي که دارد بتواند نقش فعال تري در حمل و نقل در منطقه ايفا کند و به عنوان يک مرکز لجستيکي در منطقه ظاهر شود. لذا با برگزاري چنين کنفرانس هايي و معرفي توانمندي هايش سعي دارد توجهات جهاني را به خود جلب و شرکت هاي بين المللي را جذب کند.
از سوي ديگر ايران هم مايل است کريدورهايش فعال تر شوند و در همين راستا موافقت نامه عشق آباد بين ايران، عمان، ازبکستان و ترکمنستان امضا شده است. لذا هر چه ميزان حمل و نقل در منطقه افزايش پيدا کند و کريدورها فعال تر شوند به نفع همه کشورهاي منطقه و از جمله ايران خواهد بود و مثلا مي تواند به رونق چابهار در ايران کمک کند به ويژه که عماني ها خيلي راغب هستند با چابهار کار کنند تا به آسياي مرکزي و افغانستان متصل شوند. لذا مي توان نقش عمان را مکمل نقش ايران در حمل و نقل دانست.
آيا با توجه به پيشرفت سريع کشورهايي همچون امارات، ترکيه و عمان در عرصه حمل و نقل، ايران جايگاه راهبردي خودش را در منطقه از دست نخواهد داد؟
بايد توجه داشت شرايط کنوني ايران شرايط خاصي است. از آنجا که ايران در تحريم است، نمي تواند نقشي را که برخي کشورهاي منطقه در حوزه حمل و نقل بازي مي کند را ايفا کند. اما به هر حال کمرنگ شدن يا پررنگ شدن نقش ايران بستگي به مديريت داخلي آن دارد.
با توجه به جايگاه استراتژيک ايران اگر ايران بتواند به لحاظ داخلي انسجام داشته باشد و همه نهادهايش در يک مسير واحد حرکت کنند و همه به تسهيل حمل و نقل کمک کنند جايگاه ايران در منطقه به شدت ارتقا خواهد يافت. کشورهاي ديگر تلاش و هزينه مي کنند تا اين جايگاه را به دست آورند ولي ايران به صورت بالقوه موقعيت ترانزيتي برتري دارد چرا که حلقه واسط کريدورهاي شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب است. همه به جايگاه راهبردي ايران واقف هستند. در اينجا تنها کاري که ايران بايد انجام دهد تسهيل ترانزيت است.
در کل بايد گفت اگرچه تحريم هاي يک جانبه آمريکا تاثير خودش را دارد اما اگر ايران يک مديريت موفق داخلي داشته باشد و بتواند موانع را حداقل در داخل رفع و حمل و نقل را تسهيل کند و مثلا کاميوني نداشته باشيم که در مرزهاي ايران متوقف شوند يا کانتينرهاي ترانزيتي در بنادر بلافاصله ترخيص شوند، خودبه خود همه کشورها مسير ترانزيتي ايران را ترجيح خواهند داد.
اما اگر احساس شود مسير ايران هم از لحاظ زماني و هم هزينه مشکل سازتر است طبعا شرکت ها به مسيرهاي جايگزين روي خواهند آورد. بحث تحريم ممکن است تاثيرگذار باشد اما تجارت راه خودش که همان ارزان ترين و به صرفه ترين مسير است را پيدا مي کند.
برخي معتقدند پروژه هايي مانند جاده و کمربند چين مي تواند به عنوان رقيبي براي جاده ابريشم مطرح شود. اين ديدگاه تا چه حد به واقعيت نزديک است؟
اين ابتکار يا به اصطلاح استراتژي کمربند جاده چيني ها شامل شش کريدور مي شود که يکي از کريدورهايش همان جاده ابريشم است که با عبور از ايران به ترکيه مي رسد. اما چيني ها به مسيرهاي ديگر هم توجه دارند از جمله دو کريدور آسياي جنوب شرقي و آسياي جنوبي و يک کريدور که از پاکستان مي گذرد و دو کريدور ديگر هم که يکي از مسير داخل درياي خزر و دومي از شمال درياي خزر عبور مي کند.
چين به دنبال اين است که همه اين کريدورها را فعال کند. اين که کدام يک از کريدورها زودتر فعال شوند بستگي به کشورها و همکاري شان دارد. مثلا اگر ايران بتواند نقش خودش را خوب ايفا کند ممکن است بخش عمده اي از کالاهاي چيني به جاي شمال درياي خزر از مسير داخل ايران عبور کند و اين بستگي به اين دارد که کشورهايي که در اين کريدورها قرار دارند چگونه از فرصت ها بهره لازم را ببرند و با چيني ها و کشورهاي همسايه شان جهت تسهيل حمل و نقل همکاري کنند.
منبع: خبرگزاري مهر