کريدور شمال-جنوب به عنوان يکي از فرصت‌هاي مهم اقتصادي ايران نه تنها مي‌تواند درآمد سرشاري را از محل ترانزيت نصيب کشور کند، بلکه جايگاه سياسي کشور را نيز ارتقاء خواهد داد.
اکثر کارشناسان متفق القول هستند که ايران به عنوان چهار راه حمل و نقلي منطقه و نيز محل تلاقي شرق به غرب دنيا، مي تواند از اين موقعيت خدادادي به سود توسعه اقتصادي و حتي سياسي ـ فرهنگي خود استفاده ببرد.
با اين حال آنچه کارشناسان را نگران کرده، تعلل ايران در استفاده از اين مزيت جغرافيايي و فرصت سوزي براي تبديل اين مزيت جغرافيايي به يک مزيت رقابتي است. به گونه اي که کشورهاي همسايه آبي ـ خاکي ايران حتي علي رغم امنيت سياسي ـ نظامي و همچنين زيرساخت هاي ريلي ـ جاده اي به مراتب کمتر از ايران، در حال ترغيب کشورهاي اصلي توليد و مصرف کننده کالا در شرق (چين، هند و روسيه) و غرب (اروپا و آمريکا) براي سرمايه گذاري در توسعه زيرساخت هاي ريلي، جادهاي، دريايي و فرودگاهي خود هستند. نمونه اين اقدامات سرمايه گذاري 46 ميليارد دلاري چين در احداث زيرساخت هاي بندري پاکستان است.فارغ از اينکه آيا اين ادعا امکان اجرايي در ايران دارد يا خير، اما معمولا براي اثبات ادعاهايي از اين دست، کشور لهستان را به عنوان مرکز ترانزيت اروپا شاهد مثال مي آورند که توانسته با مديريت خوب در صنعت لجستيک، به قطب ترانزيت و حمل و نقل جاده اي اروپا و پل ارتباطي شرق و غرب قاره سبز تبديل شود. همچنين در حجمي کوچکتر مي توان به موفقيت ترکيه در کسب بيشترين سهم از بازار ترانزيت جاده اي منطقه شمال خاورميانه، قفقاز، اروپاي شرقي و آسياي ميانه با استفاده از نوسازي ناوگان جادهاي همراه با آزادسازي واقعي قيمت سوخت اشاره کرد.
کريدور شمال-جنوب؛ مزيت جعرافيايي ايران که بايد مزيت رقابتي شود
در حال حاضر علاوه بر کريدورهاي 10 گانه جادهاي داخلي و اتصال آنها به کشورهاي منطقه و همسايه، زيرساخت هاي دو کريدور ريلي شمالي ـ جنوبي و شرقي ـ غربي نيز در کشور گسترده شده است. با اين حال با توجه به زيرساخت هاي خوبي که در بنادر جنوبي کشور داريم و نيز سرمايه گذاري کلاني که در توسعه بندر شهيد بهشتي چابهار انجام شده و نزديکي اين بندر از منطقه شرق کشور به آسياي ميانه و کشورهاي حوزه CIS در حال حاضر بهترين مسير براي توسعه ترانزيت، کريدور شمال به جنوب است.
از ديگر مزاياي اين کريدور، علاقه مندي دو قطب اقتصاي جنوب آسيا و شرق اروپا (هند و روسيه) به استفاده از اين کريدور - بخش مسير ايران- براي انجام تبادلات اقتصادي خود است.
اقيانوس ها و قاره هاي مسير کريدور شمال-جنوب و جايگاه ايران
کريدور شمال - جنوب شامل اين مسير اصلي است: بندر بمبئي- اقيانوس هند- خليج‌فارس- بندر انزلي در جنوب غرب درياي خزر (يا بندر اميرآباد در جنوب شرق درياي خزر) - بندر آستاراخان- مسکو- اروپاي شمالي و شرقي.
بنابراين کريدور شمال ـ جنوب يک مفهوم وسيع از مسير ترانزيتي را شامل مي شود که تعداد زيادي زيرکريدور در خود دارد. از جمله زيرکريدورهاي اين کريدور بزرگ که از خاک ايران عبور مي کند مي توان به کريدور بندر چابهار ـ افغانستان (جاده اي و ريلي در صورت تکميل راه آهن خواف ـ هرات) بندر چابهار ـ سرخس ـ آسياي ميانه، کريدور بندرعباس به آسياي ميانه (ريلي، جاده اي و دريايي از بندر اميرآباد)، کريدور بندرعباس ـ قفقاز ـ روسيه (جاده اي، ريلي و دريايي از بندر انزلي در صورت تکميل راه آهن رشت ـ انزلي ـ آستارا) و کريدور بندرعباس ـ ترکيه (اعم از زميني و ريلي) اشاره کرد.
همه اين موارد نشان مي دهد تسريع در دو مسير ريلي چابهار ـ سرخس و نيز قزوين ـ رشت ـ آستارا از اهم اقدامات مورد نياز براي تکميل اين کريدور و توسعه زيربناهاي حمل و نقلي کشور است و مي بايست وزارت راه و شهرسازي و شرکت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل کشور از احداث مسيرهاي غير ضروري و غير اقتصادي همچون اتصال راه آهن به مراکز استان هاي کم جمعيت با اهداف مسافري به احداث مسيرهاي ريلي ترنزيتي و پُردرآمد تغيير مأموريت دهند.
مسير فعلي کريدور شمال-جنوب: عبور از کانال سوئز/ مسيرهاي جايگزين و اقتصادي
در حال حاضر کشورهاي عضو کريدور شمال- جنوب براي تبادلات تجاري خود از مسير «بندر بمبئي- اقيانوس هند- خليج عدن (باب المندب) -درياي سرخ-کانال سوئز-تنگه جبل‌الطارق- اقيانوس اطلس-درياي مانش-درياي بالتيک» استفاده مي کنند.
با اين حال طبق مطالعات و بررسي‌هاي انجام‌شده در دفتر تجاري‌سازي و امور تشکل‌هاي معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازي، برآورد ذي‌نفعان اقتصادي و صاحبان کالا حاکي از آن است که کريدور شمال-جنوب در مقايسه با مسير سنتي کانال سوئز نزديک به 25 درصد هزينه حمل و 30 درصد زمان حمل به‌صرفه‌تري دارد.
در کنار مسير اصلي تعريف‌شده، شش مسير جايگزين نيز جهت اتصال کشور هندوستان به روسيه با عبور از قلمرو سرزميني ايران تعريف شده است:
بندر بمبئي- بندرعباس- آستارا- باکو- آستراخان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئي- بندرعباس- يزد- اينچه‌برون- ترکمنستان-قزاقستان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئي- بندرعباس- مرز نوردوز- ارمنستان- گرجستان-داغستان- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئي- بندرعباس (يا بندر چابهار) - سرخس- ترکمنستان- ازبکستان- قزاقستان- روسيه
بندر بمبئي- بندرعباس (يا بندر چابهار) - مرز بازرگان- ترکيه- درياي سياه- بندر سامسون- بندر نوروسيسک- مسکو- سنت پترزبورگ
بندر بمبئي- بندرعباس(يا بندر چابهار) - مرز بازرگان- ترکيه- درياي سياه- بندر سامسون- بندر اودسا- اوکراين- مسکو- سنت پترزبورگ
مدير کريدورها: راه آهن رشت-آستارا؛ کليد توسعه کريدور شمال-جنوب
امين ترفع، مدير کريدورهاي بين‌المللي معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازي مدتي قبل درباره اهميت اين کريدور گفته بود: کشور هندوستان دومين خريدار بزرگ نفت و شريک تجاري ايران در خصوص توسعه بندر چابهار و همچنين متولي برگزاري رالي دوستي کريدور شمال-جنوب است. اين موارد نشان‌دهنده انگيزه بالاي کشور هندوستان براي مشارکت در راه‌اندازي اين کريدور است.
به گفته او، در حال حاضر روسيه تحت تحريم‌هاي اقتصادي اروپا قرار دارد و انگيزه بالايي براي جايگزين کردن مسيرهاي عبوري از ايران به‌جاي مسير سنتي کانال سوئز دارد. همچنين دو مرکز تماس در ايران و روسيه با موضوعات لجستيکي، ريلي، دريايي و جادهاي در وزارت راه و شهرسازي ايران و وزارت حمل‌ونقل روسيه ايجاد شد تا نه‌تنها ارتباط نزديک طرفين را حفظ کنند بلکه ارتباط دو وزارتخانه را در دراز مدت در اين کريدور پايدار نگاه دارد.
مدير کريدورهاي بين‌المللي، نقش جمهوري آذربايجان در شاخه ريلي کريدور را کليدي خوانده و گفته بود: مشارکت و سرمايه‌گذاري آذربايجان در ساخت و توسعه راه‌آهن رشت-آستارا نشان از انگيزه بالاي اين کشور براي راه‌اندازي کريدور شمال-جنوب و رفع حلقه‌هاي مفقوده اين کريدور دارد.
ترفع گفته بود: آمادگي که امروز در ميان اعضاي مهم کريدور شمال-جنوب وجود دارد، طي سال‌هاي اخير کم‌نظير است.
وي از شروع مطالعات در زمينه گردشگري در کريدور شمال-جنوب خبر داده و افزوده بود: کارگروهي در ذيل کميته اجرايي وزراي راه کشورهاي عضو اين کريدور تشکيل شده که مسائل مربوط به گردشگري را پيگيري مي‌کنند و به زودي اولين پيشنهادها و راهکارهاي خود با محتواي چگونگي توسعه گردشگري در بين کشورهاي عضو کريدور را ارائه خواهد کرد.
موانع و مزاياي راه اندازي کريدور شمال-جنوب
ترفع کريدور حمل و نقلي را مجموعه‌اي از زيرساخت‌هاي حمل‌ونقلي شامل مسيرها و مدهاي مختلف حمل‌ونقلي مانند جاده، ريل، بندر و ...، به همراه بخش هاي نرم‌افزاري شامل فرايند ها، رويه ها، قوانين و مقرراتي مي داند که به منظور جابه جايي بار و مسافر بين دو نقطه ايجاد مي‌شود.
اين مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازي اهداف ايجاد کريدور را توسعه اقتصادي، اجتماعي، گردشگري، روابط تجاري، ايجاد شغل و کاهش فقر عنوان کرده و با اشاره به مفهوم کريدورهاي توسعه‌اي گفته بود: کريدور توسعه‌اي مجموعه‌اي از زيرساخت‌هاي سخت افزاري و نرم افزاري يکپارچه است، که به ابزاري براي توسعه اقتصادي و اجتماعي مناطق جغرافيايي بدل مي‌شود بنابراين افزايش کسب و کارها و عمليات تجاري و اقتصادي در کريدور، با استفاده از زيرساخت‌ها افزايش مي يابد و با افزايش استفاده از زيرساخت‌ها علاوه بر ايجاد صرفه جويي ناشي از اقتصاد مقياس، زيرساخت‌ها نيز توسعه مي يابند و اين چرخه در کريدورهاي توسعه‌اي بطور مستمر ادامه دارد.
چرا کريدور شمال- جنوب به نتيجه نمي‌رسد؟
ترفع، مدير کريدورهاي بين‌المللي معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازي آسيب هاي موجود در کريدور شمال-جنوب را براساس مطالعه انجام شده ،اينگونه تشريح کرد:
فقدان رويکرد جامع نگر در کشور امين موافقتنامه
تعيين متولي بخشي براي کريدور
توافق هاي قيمت گذاري غير اجرايي و غير رقابتي
در نظر نگرفتن بخش خصوصي و تجار به عنوان مالکان بار در توافقات دولتي
بخشي نگري در فقدان محوريت دبيرخانه منسجم کريدور جهت هماهنگي اقدامات در داخل و ميان اعضا
رويکرد غالب دولتي بدون توجه به لزوم خلق ارزش و ايجاد مزيت رقابتي براي تجار
رويکرد حمل و نقلي صرف به کريدور
نگرش زير ساخت محور به جاي بازار محوري
فاصله قابل توجه نگرش دولتي از بخش خصوصي
اکتفا به مزيت ژئوپلتيکي و غفلت از رقابت بين المللي
تحريم هاي بين المللي
معاون آخوندي: راه آهن رشت انزلي تا 2.5 سال ديگر
در همين ارتباط، خيرالله خادمي معاون وزير راه و شهرسازي و مديرعامل شرکت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل کشور نيز در خصوص توسعه کريدور شمال ـ جنوب و لزوم توسعه آن مدتي قبل گفته بود: اقدامات خوبي در جهت تکميل کريدورهاي ريلي کشور به خصوص شمال ـ جنوب و نيز توسعه راه آهن به بنادر کشور در راستاي ترانزيت هرچه بهتر کالا صورت گرفته است.
وي افزود: کريدور ريلي از بندرعباس تا تهران و از تهران تا قزوين تکميل شده است و تکميل کريدور ريلي قزوين-رشت در دو شاخه به انزلي و آستارا در دستور کار قرار دارد و اين درحالي است که کريدور ريلي قزوين-رشت تا چند ماه آينده به مرحله بهره برداري مي رسد.
معاون وزير راه با اشاره به اينکه کريدور ريلي رشت-انزلي نيز طي 2.5 سال آينده به مرحله بهره برداري مي رسد، گفت: در حال فعاليت بر روي اين کريدور هستيم. به همين دليل ايجاد 40 کيلومتر ريل در دستور کار قرار دارد.
بهره برداري از کريدور ريلي رشت-آستارا؛ 5 ساله
مديرعامل شرکت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل کشور همچنين به کريدور ريلي رشت-آستارا اشاره و اعلام کرد: اين کريدور با مسافتي 170 کيلومتر ظرف مدت پنج سال با سرمايه اي معادل 3 هزار ميليارد تومان به بهره برداري مي رسد.
چابهار بايد به شبکه ريلي متصل شود
خادمي در ادامه صحبت هايش به سرمايه گذاري کلان کشور در بندر چابهار به عنوان اولين بندر اقيانوسي کشور اشاره و بيان کرد: نگاه کلان وزارت راه و شهرسازي و سازمان بنادر و دريانوردي به توسعه بندر چابهار است و به همين منظور تکميل پس کرانه ريلي و جاده اي آن از جمله برنامه هايي است که با سرعت عملياتي خواهد شد.
وي ادامه داد: مسير ريلي چابهار به زاهدان که در ادامه به زابل، بيرجند و مشهد مي رسد در دو بخش مدنظر قرار گرفته است تا چابهار به مسير ريلي کشور متصل شود.
اهميت کريدور شمال-جنوب در ديدار پوتين و ولايتي
بر اساس اين گزارش تسريع در راه اندازي کريدور شمال ـ جنوب به حدي ارزشمند است که يکي از محورهاي اصلي ديدار دو ساعته پنج شنبه هفته گذشته علي اکبر ولايتي مشاور رهبر انقلاب در امور بين الملل با ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه در مسکو بود.
راه اندازي اين کريدور براي روسيه نيز از اهميت بالايي برخوردار است؛ به گونه اي که حاضر به سرمايه گذاري 1.2ميليارد يورويي براي برقي کردن راه آهن گرمسار ـ اينچه برون به عنوان يکي از مهم ترين بخش ها و محورهاي موجود در کريدور شمال ـ جنوب است. قراردادي که سال گذشته تفاهم نامه آن ميان شرکت هاي دولتي راه آهن ايران و روسيه به امضا رسيد و تيرماه امسال با حضور وزير راه و شهرسازي متن نهايي قرارداد آن امضا شد.
جرئيات نشست پوتين-ولايتي درباره کريدور شمال-جنوب/ علاقه پوتين به چابهار
ولايتي پس از اتمام ديدار دو ساعته خود با پوتين، از اظهار رضايت روسيه و جمهوري اسلامي ايران، از همکاري‌ها در توسعه راه‌آهن خبر داد و خاطرنشان کرد: طي ده روز گذشته، مقدمات عملياتي برقي‌کردن راه‌آهن اينچه‌برون- گرمسار در شهر ساري آغاز شد و آقاي پوتين بر سرمايه‌گذاري در اين حوزه اعلام آمادگي کرد.
وي افزود: پوتين بر کريدور شمال- جنوب به خصوص کريدور سن‌پترزبورگ ـ چابهار تأکيد داشت که براي حمل کالا از آسياي جنوبي و آسياي جنوب شرقي از طريق ايران، باعث صرفه‌جويي 40 درصدي در زمان و هزينه مي‌شود.
پيگيري و تمايل شديد طرفين درگير در کريدور شمال- جنوب و پيگيري هاي متعدد آنها از مقامات ايراني براي به سرانجام رسيدن اين پروژه مهم که درآمدهاي ارزي سرشازي را نصيب کشور خواهد کرد، بيانگر لزوم تسريع در
برنامه هاي عمراني و زيربنايي دولت در اين حوزه و تحقق آن تا سند چشم انداز20 ساله جمهوري اسلامي ايران است.
منبع: مهر